الذي علم بالقلم، علم الانسان ما لم يعلم. (علق)

همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمي دانست

(در اين آيات خداوند، خود را «معلم» مي خوانده است)

• نخستین معلم، خدا است:« وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا» (بقره/31)

آموخت به آدم نام های (اشیا و خواص و اسرار چیزهایی را که نوع انسان از لحاظ پیشرفت مادی و معنوی آمادگی فراگیری آن ها را داشت، به دل او الهام کرد و بدو) همه را.

• حضرت علي(ع) نيز فرمود:«من تواضع للمتعلمين و ذل للعلماء ساد بعلمه (بحارالانوار، ج 75، ص 6)

 هر معلمي كه بر شاگردانش تواضع و فروتني كند و در برابر دانشمندان خود را كوچك و پايين دست به حساب آورد، با دانش خود به آقايي مي رسد. 

• حضرت امام جعفر صادق (ع)  در رابطه با مقام و منزلت معلم می فرمایند:

«هنگامي که روز قيامت شود، خداوند تمام انسان ها را جمع مي کند و چون ترازوي اعمال نهاده شد و خون شهيدان را با مرکب قلم عالمان و معلمان بسنجند، ارزش مرکب آنان بر خون شهيدان فزوني خواهد داشت ». اين ارزش بدان جهت است که شهيدان در ساية علم و تربيت معلمان  و تعليم شايستة آنان به خدا راه يافته و لياقت شهادت نصيبشان شده است.

• امام صادق (ع) فرمود:«المعلم لا يعلم بالاجر و يقبل الهديه اذا اهدي اليه؛(وسايل الشيعه، ج 17، ص 156)
  معلم به خاطر مزد درس نمي دهد،بلكه براي خدا  وبا خلوص نيت آموزش مي دهد.هرگاه هديه اي به او دادند، آن را مي پذيرد.

• اميرمؤمنان،علي ع مي فرمايد: من علمني حرفاً فقد صيرني عبداً

هرکس کلمه ای به من بياموزد، مرا بنده ی خويش ساخته است.

عظمت معلمى قدرى زياد است كه پيامبر اسلام‏ صلى الله عليه وآله خود را معلم مى‏داند

• پیامبر اسلام : «انما بعثت معلما؛(احياء علوم‏الدين، ج 1 ، ص 21)

 همانا كه من به عنوان معلم انسان ها مبعوث شده ام. (سنن دارمي، ج1، ص 99)

• حضرت‏ محمد ص در حساس ‏ترين لحظات جنگ، به حضرت على‏ ع  مى‏فرمايند: «لان يهدى الله بك رجلا خير لك مما طلعت عليه الشمس.» (بحارالانوار، ج 32، ص‏447)

 اگر خدا تنها يك تن را به وسيله تو هدايت كند از آنچه خورشيد بر آن می تابد برايت‏ باارزش‏تر است.

• امام حسین ع  وقتى معلمى سوره حمد را به فرزند دلبندش مى‏آموزد به پاس احترام و قدردانى از معلم، هزار دينار و هزار حله به او مى‏بخشد، دهان او را نيز پر از در مى‏گرداند. وقتى برخى از كوته‏ نظران بر ایشان خرده مى‏ گيرند كه چرا چنين كردى، مى‏فرمايد: «و اين يقع هذا من عطائه.»

 اين پاداش (بى‏ مقدار) كجا و ارزش واقعى تلاش و آموزش او كجا؟ (بحارالانوار، ج 44، ص‏19)

•  پیامبر گرامى اسلام‏ ص:" تمامى جنبندگان روى زمین و ماهیان دریا و هر موجود زنده‏اى در فضا و همه اهل آسمان و زمین براى معلمى كه نیكى به مردم بیاموزد طلب آمرزش مى‏كنند.

• امام صادق عليه‏ السلام :تَواضَعُوا لِمَن طَلَبتُم مِنهُ العِلمَ؛

در پيشگاه كسى كه از او دانش مى‏ آموزيد، فروتن باشيد.

• پیامبر اکرم(ص) :برای معلم وعالم، تمامی آنچه در آسمان و زمین است، استغفار می کنند حتی ما هیان در آب، و فضیلت و برتری معلم و عالم نسبت به عابد، به برتری ماه، نسبت به ستارگان می ماند.

• امام علی (ع) :دانشمند و معلم را سه نشانه است:

 دانش و بینش ، حلم وبردباری، سکوت و آرامش و وقار

• پیامبر اکرم (ص) :در میان صدقه هایی که مردم می دهند، هیچ صدقه ای ارزنده تر از یاد دادن علم و دانش نیست.

• امام صادق (ع) :چون عالم به علم خویش عمل نکند، موعظه او از دلها می لغزد چنان که باران از سنگ سخت و صاف.

• امام صادق (ع) :در برابر کسی که از او علم می آموزید فروتنی کنید.

•  پيامبر اكرم (ص) : در ميان صدقه هايي كه مردم مي دهند، هيچ صدقه اي ارزنده تر از ياد دادن علم و دانش نيست.

• پيامبر اكرم(ص) : در برابر كسي كه به او دانش مي آموزيد و يا از او دانش فرا مي گيريد نرمي كنيد.

• امام علي (ع) :كسي كه در مقام هدايت و آموزش قرار مي گيرد بايد پيش از آموختن به ديگران،‌خود را پالايش روحي كند و ادب رفتاري اش بيش از ادب گفتاري اش باشد.

• امام سجاد(ع) : اگر معلم وظيفه معلمي را بداند و به آن عمل كند، خداوند نعمت دانش را بر او بيشتر خواهد كرد.

 امام صادق (ع) :در برابر كسي كه از او علم مي آموزيد فروتني كنيد.

• امام صادق(ع) : چون عالم به علم خويش عمل نكند موعظه او از دلها مي لغزد چنان كه باران از سنگ سخت و صاف.

-امام سجاد (ع) :و اما حق پيروان تو در علم و دانشجويانت آن است بداني خداونت عز وجل به وسيله علمي كه عطايت فرموده و خزائن آن را بر تو گشوده، تو را سرپرست آنها نهاده است. پس اگر در آموختن به مردم به نيكي عمل كني و آنان را سرگشته نسازي و ميازاري خداوند فضلش را بر تو افزون خواهد كرد و اگر علمت را از مردم بازداري يا چون از تو علم طلب كنند حيرانش سازي، بر خداوند است كه علم و درخشش آن را از تو گيرد و تو را از دلهاي مردم بياندازد. (رساله الحقوق)

• پیامبر اکرم ص : مثل عالمان و معلمان در زمین ، مثل ستارگان در آسمان است که مردم در تاریکی ها ی خشکی و دریا ،به کمک انان راه خود را پیدا می کنند و هرگاه این ستارگان خاموش شوند ، بسا راه یافتگان نیز گمراه شوند.

 
-  قال رسول الله ص : أكرِموا العلَماءَ فانّهم ورثةُ الانبیاءِ فَمَن أكرَمَهُم فَقد أكرَمَ اللهَ و رسولَهُ.(نهج الفصاحه، ح 450)

- رسول خدا ص : عالمان را گرامی بدارید كه آنان وارث پیامبران‌اند، پس هر كس آنها را گرامی بدارد و اكرام كند، همانا خدا و رسولش را گرامی داشته است.


-   امام  علی ع : ‌مَنْ وَقَّرَ عالِماً فَقَد وَقَّرَ رَبَّهُ. (شرح غررالحكم، ج 5، ص 351)
كسی كه به عالمی احترام گذارد، همانا به خداوند احترام گذارده است. 

- قال رسول الله ص  : مَن‎ْ أكرَمَ عالِماً فَقَد أكرَمَنی وَ مَن أكرَمَنی فَقَد أكرَمَ اللهَ و مَنْ أكرَمَ الله فَمَصیرُهُ الی الجَنَّةِ .(جامع الاخبار، ص 111)
هر كس عالمی را گرامی بدارد، مرا گرامی داشته و هركس مرا گرامی بدارد و اكرام كند، خدا را گرامی داشته و اكرام نموده و هركس خدا را اكرام كند، به سوی بهشت روانه خواهد شد.


- امام كاظم ع : عَظِّمِ العالِمَ لعِلمِهِ و دَعْ مُنازَعَتَهُ. (بحارالانوار، ج 78، ص 309)
عالم را به جهت علم و دانشی كه دارد تعظیم و احترام نما و با او منازعه و جدال منما.

-  رسول الله ص : مَنِ احتَقَرَ، صاحِبَ العِلمِ فَقَدِ احْتَقَرَنی و مَن احْتَقَرَنی فَهو كافِرٌ.

(ارشاد القلوب، ص 165)
كسی كه عالمی را حقیر و كوچك بشمارد، مرا حقیر شمرده است و هر كس مرا حقیر بشمارد، كافر است.

-  رسول الله ص : تواضَعُوا للعالِمِِ و ارفعُوهُ، فاِنَّ الملائكَةَ ترفَعُ العالِمَ و تخفِضُ أجنَحِتها و تستَغُفِر لَهُ. (الفردوس، ج 2، ص 45، ح 2263)

در برابر عالمان فروتنی كنید و آنها را بالا ببرید، همانا فرشتگان عالمان را بالا می‌برند و بال‌های خود را پائین می‌آورند و برایش آمرزش می‌طلبند.

- رسول الله ص : مَنْ تَعَلَّمْتَ منهُ حرفاً، صرتَ لَهُ عَبداً. (بحارالانوار، ج 77، ص 167)
اگر از كسی یك حرف بیاموزی در واقع بنده او شده‌ای.

-  رسول الله ص: ‌مَنْ اَهانَ فَقیهاً مسلِماً لَقیَ اللهَ یومَ القیامَةِ و هُوَ علیهِ غَضْبانُ. 
(عوالی الئالی، ج 1، ص 359)
هركس به فقیه و عالم مسلمانی اهانت كرده و او را خوار كند، خداوند را در روز قیامت ملاقات می‌كند درحالی كه بر وی خشمناك است.

-  رسول الله ص : عُلَماءُ اُمتّی كَأنبیاءِ بنی اسرائیل. (المنیة المرید، ص 182)
عالمان امت من، همانند انبیاء بنی اسرائیل هستند.

- الامام ّرضا ع : لا تُمارِیَنَّ العُلماءَ فیَرْفِضُوكَ. (الاختصاص، ص 245)
با عالمان مراء و جدال منما كه تو را از خود می‌رانند.

- امام علی ع : اِنَّ من حقِّ العالِمِ أن لا تُكِثرَ علیهِ بِالسْؤال و لا تُعَنّتِه فی الجوابِ و أن لا تُلِحَّ علیهِ اذا كسلَ ...(جامع البیان العلم، ج 1، ص 129)
ازحقوق عالم آن است كه او را سؤال پیچ نكنی و او را در پاسخ دادن به زحمت نیندازی و چون خسته شد به او اصرار نكنی ... و رازش را فاش نسازی و نزد كسی از او غیبت نكنی و به دنبال لغزش و عیب او نباشی، اگر لغزید عذرش را بپذیری و بر توست كه به خاطر خدا او را بزرگ بشماری و تعظیم كنی تا وقتی كه امر الهی را پاس می‌دارد، جلوتر از وی ننشینی و اگر حاجتی دارد، برای خدمتش از دیگران پیشی بگیری.

- رسول الله ص : المُعلّمونَ خیرُ النّاس كُلَّما اَخلَقَ الذِّكرُ جدَّدوهُ، أعطوهُم و لاتَستَأجِروهُم فَتُحرِجوهُم ...  (الفردوس، ج 4، ص 193، ح 6597)
تعلیم دهندگان بهترین مردم‌اند، هرگاه یاد خدا كهنه می‌شود، تجدیدش می‌كنند به آنان (هرچه می‌خواهید) عطا كنید ولی آنها را به مزدوری نگیرید كه بر آنان سخت می‌آید؛ پس معلم زمانی كه به كودك می‌گوید: بگو؛ «بسم الله الرحمن الرحیم» و او بگوید، خداوند رهائی از آتش را برای كودك و آموزگار و پدر و مادر كودك می‌نویسد.

- امام علی ع: قُمْ عن مَجلسِكَ لابیكَ و معلِّمِك و اِنْ كنتَ أمیراً. (مستدرك الوسائل، ج 5، ص 203)
به احترام پدر و معلّمت از جای خود برخیز، گرچه امیر و فرمانروا باشی.

- امام الباقر ع: اذا جَلَستَ الی عالمٍ فَكُن عَلی أن تستَمِعَ أحْرَص منكَ علی أن تقول. (بحارالانوار، ج 2، ص 43)
هرگاه با عالمی همنشین شدی، سعی كن بیشتر از آن‌ كه با او سخن بگوئی، حریص بر گوش دادن به سخن او باشی.

- رسول الله ص : ثلاثَةٌ لا یَستَخِفُّ ِبهِم الّا منافِقٌ بیّنٌ نفاقُهٌ، ذو شَیبَةٍ فی الاسلام وَ مُعلِّمُ الخَیرِ و امامٌ عادلٌ.(تنبیه الخواطر، ج 2، ص 212)
سه نفر را هیچ كس سبك نمی‌شمارد و تحقیر نمی‌كند، جز منافقی كه نفاقش بر همگان آشكار باشد، 1- كسی كه موی خود را در اسلام سپید كرده است. 2- آموزگار و معلّم خیر و نیكی. 3- پیشوای عادل.

- امام سجاد ع : حقُّ سائِسِكَ بالعِلمِ التَّعظیمُ لَهُ و التوفیرُ لمجلسِهِ وَ حسنُ الاستماعِ اِلیهِ و الاقبالُ علیهِ ... .(من لا یحضر الفقیه، ج 2، ص 260)
حق استاد و سرپرست علمی تو آن است كه وی را بزرگ شماری و مجلس او را محترم دانی، به او نیك گوش سپاری و توجه كنی و صدایت را از او بلند‌تر نكنی و به كسی كه از وی چیزی می‌پرسد، پاسخ ندهی تا خود پاسخ بگوید، در مجلسِ وی با كسی سخن نگوئی و نزد او غیبت كسی را نكنی و اگر نزد تو از او به زشتی یاد كردند، دفاع كرده و عیب هایش را بپوشانی و افتخاراتش را بیان كنی، با دشمنش همنشین نشوی و با دوستانش دشمنی نورزی.

- رسول الله  ص  : اِتّبعوا العلماءَ فاِنّهم سُرُجُ الدّنیا و مصابیحُ الاخرَةَ. (الفردوس، ج 1، ص 71، ح 209)
از علما پیروی كنید (و به گفته‌های آنان گوش فرا دهید) كه همانا آنان چراغ‌های دنیا و آخرتند.

-  رسول الله ص : ... و النَّظَرُ فی وَجهِ العالِمِ عبادَةٌ ... .(من لا یحضرالفقیه، ج 2، ص 205، ح 2144)
نگریستن به چهره عالم، عبادت است.

-  رسول الله ص : ثلاثةٌ یَشْفَعُونَ الی اللهِ یوم القیامَةِ فَیُشَفِّعُهُم: الانبیاء ثُمَّ العُلماء ثُمَّ الشُّهداء.(بحار الانوار، ج 2، ص 15)
سه دسته‌اند كه روز قیامت شفاعت می‌كنند و خداوند شفاعت آنان را می‌پذیرد: (اول) انبیاء، بعد از آنها علماء و سپس شهداء.

-  رسول الله - ص : العُلماءُ أمناءُ اللهِ عَلی خلقِهِ.(المواعظ العددیه، ص 18)
علما امنای خدا بر آفریده‌های او هستند.




-  رسول الله ص  : العُلماءُ وَرثةُ الانبیاءُ، یُحبهُّم اَهلُ السّماءِ و یستغِفرُ لَهمُ الحیتانُ فی البحرِ اذاماتوا.(الفردوس، ج 3، ص 75، ح 4209)

- رسول خدا ص فرمود: عالمان وارثان پیامبران‌اند. اهل آسمان آنها را دوست دارند و چون از دنیا بروند، ماهیان دریا برای آنها طلب آمرزش می‌كنند.

- رسول الله ص : أقْرَبُ النّاسِ مِنْ دَرَجَةِ النّبُوَّةِ أهلُ العلمِ و أهل الجهادِ.(اتحاف السادة، ج 1، ص 73)
نزدیك‌ترین مردم به درجة پیامبری، اهل علم و اهل جهاد هستند.

 - امام سجاد ع : اَمّا حقُّ سائِسِكَ بالعِلمِ فللتّعظیمُ لَهُ ... و المعونَةُ لَهُ عَلی نفسِكَ فیما لاغِنًی بِكَ عَنْهُ من العِلْمِ ... .(تحف العقول، ص 260)
حق سرپرست علمی تو بر تو این است كه او را بزرگ شمرده و احترام كنی ... و او را یاری كنی تا بتواند دانشی را كه نیاز داری به تو بیاموزد، بدین‌گونه كه ذهن خود را برای او خالی ساخته و با تمام قوای ادراكی متوجه محضر او باشی. قلبت را از هوا و هوس پاك ساخته و چشم‌هایت را با ترك لذّات و شهوات به او بدوزی، و بدان كه باید طوری دانش را از او فرا‌بگیری كه بتوانی به عنوان فرستاده از طرف او این علوم را به جاهلان بیاموزی.

- رسول الله ص : مَنْ جالَسَ العلماءَ فقَدْ جالَسَنی و مَنْ جالَسَنی فكأنّما جالَسَ ربّی.(كنزالعمال، ح 5893)
هر كس با عالمان همنشین شود، به تحقیق با من همنشین شده، و هر كه با من همنشین شود، گویا همنشین خداوند و مأنوس با اوست.

- رسول الله ص : «مَن زارَ العلماء فقَدْ زارنی.(كنزالعمال، ح 2888)
كسی كه به زیارت علماء برود، گوئی مرا زیارت كرده است.

اسلام معلم را به‌عنوان پدر روحانی معرفی می‌کند و می‌گوید: «اب معلمک» یعنی یکی از پدران ثلاثه تو، معلمی است که به تو دانش می‌آموزد و بنابراین تمام حقوقی که درباره پدر و مادر رعایت می‌شود باید در حق معلم به‌صورت کامل‌تری رعایت شود.

پیامبرگرامی اسلام ص: «یشفع یوم القیامه الانبیاء ثم العلما، ثم الشهداء» روز قیامت نخست انبیا شفاعت می‌کنند، سپس علما و بعد از آن ها شهیدان،

امام صادق(ع) در تفسير آيه «انما يخشي الله من عباده العلماء» فرمود: دانايان و راهنمايان خداشناس و بيمناك از او، عبارت از كساني هستند كه عمل آنها گفتار آنها را تأييد نموده و با آن هماهنگي دارد. اگر كردار كسي، گفتار او را تأييد نكند و ميان كردار و گفتارش ناهماهنگي، مشهود گردد، نمي توان عنوان عالم ، معلم و مربي بر او اطلاق كرد.