اهداف آموزش علوم تجربی در دوره ی ابتدایی

 هدف های آموزش علوم تجربی در دوره ی ابتدایی ، سه حیطه ی زیر را شامل می شود :

1- کسب دانش های ضروری    2- کسب مهارت های ضروری   3- کسب نگرش های ضروری

کسب دانش های ضروری

بدیهی است که اکثرا هر مفهوم جدید در چارچوب مسائل علمی و یادگیری آموخته های قبلی شکل می گیرد . در دوره ی آموزش عمومی ، دانش آموزان در مباحث مختلف ، مجموعه ای از اصول ، قوانین و اطّلاعات را کسب می کند تا بر پایه ی این آموخته ها ، دانش خود را در هر مورد بسط و توسعه دهند .

در برنامه ی آموزش علوم تجربی ، معمولا ً محدوده ی دانشی که دانش آموزان در هر پایه کسب می کنند ، مشخّص شده است که عمده ی این دانش ها در قالب موارد زیر ارائه می گردند .

الف) محیط زنده ( علوم زیستی)

 شناخت گیاهان و جانوران و تأثیرات متقابل آن ها با انسان ، لزوم حفاظت از محیط  زیست و پرورش این نگرش ، که همه ی ما مسئول حفظ  محیط  زیست برای خود و آیندگان هستیم .

ب) موضوعات مربوط به ماده و انرژی ( علوم فیزیکی و شیمیایی )

شناخت شکل های مختلف مواد و انرژی ، خواص و کاربردهای آن ها ، روش های بهینه ی استفاده از مواد و انرژی ها و

پرورش این نگرش که با حفاظت از مواد و منابع تولید کننده ی انرژی ، برای آینده بهتر مصرف کنیم .

ج) محیط غیر زنده (علوم زمین)

آشنایی با سیّاره ی زمین و خصوصیّات آن و پرورش این نگرش که  ما فقط یک کره ی زمین داریم .  و تلاش برای حفظ آن

د) بدن انسان و بهداشت آن (علوم بهداشتی- پزشکی)

شناخت قسمت های مختلف بدن ، ساختمان و کارکرد اندام های مختلف آن ، لزوم حفظ سلامتی و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی مربوط به بدن خودمان و پرورش این نگرش که " عقل سالم در بدن سالم است " تا به ما برای زندگی بهتر و جلوگیری از بروز بیماری های مختلف کمک کند .

پرواضح است که در هر پایه ی تحصیلی ، محدوده ی معیّنی از هر مطلب باید آموزش داده شود و موفّقیّت فراگیران بستگی به توان یادگیری و درک عمومی آن ها از آموخته های قبلی شان دارد . به طور مثال ، نمی توان بدون شناخت حالت های مادّه ، مواردی چون تغییر حالت های مواد ، مخلوط و محلول و... را آموزش دهیم .

مهارت های ضروری

حال به مواردی که پرورش آن ها از مهم ترین اهداف آموزش علوم تجربی یعنی " کسب مهارت های ضروری " است می پردازیم .

به طور حتم ، تنها کسب دانش باعث پیشرفت در آموزش علوم تجربی نیست و دانش آموزان بایستی برخی از مهارت های ضروری را در راستای یادگیری علوم مختلف و به خصوص علوم تجربی کسب کنند .

موارد زیر ، گوشه ای از مهارت هایی است که کودکان باید در طول زندگی خود دریافت کنند .

1- مهارت مشاهده :

فرایندی است که از طریق آن ، به پدیده های محیط اطراف توجّه می کنیم و از آن ها آگاه می شویم .

مهم ترین اعمالی که نشاندهنده ی مشاهده ی عملی هستند عبارتند از :

-  استفاده از چند حس

- توجّه به جزئیّات

- مشخّص کردن شباهت ها و تفاوت ها

- تشخیص ترکیب رخ دادن وقایع

- استفاده از برخی وسایل کمک آموزشی که جزء ملزومات آموزش از طریق مشاهده و پرورش آن هستند مثل : ذرّه بین -  میکروسکوپ-– تلسکوپ – پریسکوپ – استتسکوپ ( گوشی پزشکی ) و ...

هرچند ممکن است نظرات مشاهده کنندگان با هم فرق کند امّا وظیفه ی اصلی معلّم هدایت و راهنمایی صحیح دانش آموزان برای نیل به موضوعات علمی است .

2- مهارت برقراری ارتباط :

این مهارت عبارت است از : « انتقال پیام از شخص انتقال دهنده ی پیام ، به شخص گیرنده ی پیام . » و فراگیری آن برای همه ، حتّی معلّمی که به بچّه ها درس می دهد لازم است .

ما با هنر معلّمی خود باید شرایطی را فراهم آوریم که در آن بچّه ها بتوانند به راحتی حرف هایشان را بزنند و این مهم از طریق توجّه به نیازهای آن ها ، بحث و جدل دانش آموزان ، ارائه ی گزارش و پاسخ به سوألات آن ها مرتفع می گردد .

3- مهارت اندازه گیری :

پرورش این مهارت فقط مختص ّ دروس فیزیک ، شیمی و ریاضی نیست ، بلکه تمامی دروسی که شما فکرش را بکنید نیاز به اندازه گیری دارند .

بنابراین پرورش مهارت اندازه گیری موجب ارتقای سطح سواد علمی فن آورانه در دانش اموزان می شود و دقّت آن ها را در مشاهده زیاد می کند .

4- مهارت کاربرد ابزار :

این مهارت از دوره ی پیش از دبستان و دوره ی دبستان مورد توجّه و در دستور کار معلّمان و مربّیان قرار گرفته اند ، امّا متأسّفانه در چند سال اخیر ، به علِت بی توجّهی مسئولین آموزش و پرورش ، در زمینه های علمی و مخصوصا ً آموزش علوم تجربی ، صرفا ً به آموختن مفاهیم پرداخته  است و این کار موجب عدم پرورش توانایی و خودباوری علمی در فراگیران شده است . اگر هم پیشرفتی در حال حاضر ، از لحاظ علمی ، در کشور انجام می شود مدیون تلاش های برخی از معلّمین خلّاق و توانمند که با کمترین امکانات توانایی ارائه ی مسایل مهم ّ علمی را دارند . پس برای ارتقای این مهارت ، بایستی مدارس خود را به امکانات کامل آزمایشگاهی و سمعی و بصری تجهیز نماییم .

البته برای انجام دادن بسیاری از فعّالیّت ها و آزمایش های علمی که  نیاز مند وسایلی ساده است می توانیم از دانش آموزان کمک بگیریم .

5- مهارت استنباط کردن یا تفسیر یافته ها : 

یادگیری استنباطی ، حاصل مشاهده ی تغییرات در رفتارآموخته شده در فراگیران است .

استنباط ، توضیح و تفسیر ما از مشاهده ها هستند و هر چه قدر که مشاهده ی ما دقیق تر باشد استنباط ما نیز از دقّت خاصّی برخوردار خواهد شد .

انجام فعّالیّت های ساده ی زیر ، برای پرورش مهارت استنباط در دانش آموزان مناسب تر است .

الف) تهیه ی یک مداد نوک تیز ، انجام سه مشاهده از لحاظ جنس ، مقاومت و کارکرد آن و استنباط که چه خصوصیّتی در زبری و نرمی مداد مؤثّرتر است ؟

ب) آهن ربایی را در اطراف یک قطب نما حرکت دهیم و مشاهدات و استنباط خود را در مورد رخ داد های آن بنویسیم .

ج) استفاده از جعبه ی اسرار که شامل چند وسیله ی آهنی و چیزهای دیگر است . سپس از دانش آموزان بخواهیم تا بدون دیدن محتویّا ت ، درون آن را حدس بزنند .

د) دو لیوان آب ، یکی گرم و دیگری سرد را انتخاب کنیم . سپس یک حبّه قند در هر کدام بیاندازیم و پس از مشاهده مثلا ً استنباط کنیم که هر چه آب گرم تر باشد قند زودتر حل می شود .

6- مهارت پیش بینی :

بیان اتّفاقاتی که براساس مشاهده و استنباط بوده است را پیش بینی می گویند . هر چه قدر که مشاهده و استنباط ما دقیق تر باشد پیش بینی های ما نیزی درست و بهتر خواهد بود .

تمرین های زیر ، برای تقویت پیش بینی فراگیران مفید است :

الف) چگونه می توانیم ، قدرت یک آهن ربای الکتریکی را افزایش دهیم ؟

ب) درون چند شیشه ی خالی نوشابه ، به مقدار معیّن آب می ریزیم . سپس از دانش آموزان می خواهیم تا

پیش بینی کنند که وقتی به شیشه ها ضربه می زنیم ، از کدام یک زیرترین صدا شنیده می شود ؟

7- مهارت تشخیص متغیّرها :

این مهارت ، به ما کمک می کند تا بتوانیم تغییرات نتایج علمی  را تشخیص دهیم و در مواقع لازم آن ها را کنترل کنیم .

به طور کلّی ، متغیّر ها دو نوعند که یکی مستقل و دیگری وابسته است . انجام فعّالیّت های ورزشی ، متغیّر مستقل و تعداد ضربان قلب متغیّر وابسته است که به نوع فعّالیّت ورزشی (متغیّر مستقل ) ما بستگی دارد .

8- مهارت فرضیه سازی :

هنگامی که برای پرسش های علمی خود ، دلیل می آوریم و یا این که توضیح ارائه می کنیم ، در واقع « فرضیه سازی » کرده ایم . به عبارت دیگر ، فرضیه توضیح یک پدیده ، یا یک خاصّیّت علمی است . البته همیشه لازم نیست صحیح باشد ، ولی بایستی که با دلایل علمی آن پدیده ، هماهنگ باشد .

9- مهارت طرّاحی تحقیق : 

طرّاحی تحقیق را می توانیم « طرّاحی یک موقعیّت برنامه ریزی شده » تعریف کرد . هدف از انجام این کار ، به دست آوردن اطّلاعاتی است که فرضیه را تأیید یا رد می کند .

اگر در فرضیه ، روش های به کارگیری یک متغیّر و مراحل تحقیق درست اجرا و رعایت شود بیشتر کارهای لازم برای جمع آوری اطّلاعات انجام شده است و فقط باید موقعیّتی را که کار ، تحت آن شرایط انجام گرفته است تعیین کرد .

از جمله شرایط دیگری که در رابطه با یادگیری علوم تجربی باید رعایت شود ، کسب نگرش های ضروری است که در قسمت بعدی ، به آن ها می پردازیم .

کسب نگرش های ضروری

یکی دیگر از موارد مهمّی که در یادگیری علوم مختلف و مخصوصا ً علوم تجربی نقش دارند ، کسب نگرش های ضروری است .

بدیهی است که اگر دانش آموزی ، طی ّ یک فعّالیّت آموزشی پشتکار ، تلاش ، صبر و حوصله و کنجکاوی لازم را نداشته باشد ، به نتیجه ی درست و پاداش مورد انتظار نمی رسد و تنها زمانی می تواند در فراگیری علوم موفّق باشد که در گروه ، عقاید دیگران را بشنود و عقاید خودش را اصلاح نماید .

درحقیقت ، پرورش هدف هایی مانند پشت کار ، انعطاف پذیری ، کنجکاوی ، قبول مسئولیّت و رعایت نوبت از ملزومات آموزش علوم مختلف و مخصوصا ً علوم تجربی هستند و اگر موارد ذکر شده و سایر مواردی که با مهارت نگرش ارتباط دارند در فراگیران پرورش نیابند ، آموزش دروس مختلف ، با مشکل مواجه می شوند

منبع:کتاب کار(راهنمای معلم) علوم تجربی