بارش مغزی

هدف: جستجوی فعالانه فراگیرندگان از طریق فعالیت های گوناگون برای كشف راه حل ها، مفاهیم، اصول و قوانین، یكی از اهداف مهم در این روش است.داشتن روحیه ی كاوشگری برای ایجاد سؤال، طراحی، اجرا، ابداع و به دست آوردن جواب، یكی از ویژگی های ساخت گرایی است.

این الگوی تدریس از پویاترین و كارآمدترین، الگوهای تدریس است كه در بسیاری از كلاس های دنیا با موفقیت در حال اجرا است.

                 هدف آموزش از طریق بارش فكری، افزایش توانایی حل مسئله در افراد و ایجاد عقاید و اندیشه های آفریننده در دانش آموزان است. دانش آموزانی كه دوره های مربوط به حل مسائل به روش بارش مغزی را می گذرانند، از كسانی كه این دوره را نمی گذرانند، در آزمون های آفرینندگی نمره های بیش تری می گیرند.

قوانین روش بارش فكری

1- انتقاد ممنوع است و هرگونه اعتراض یا انتقاد روند فعالیت را كند میكند و در جریان بارش 

فكری، افراد اندیشه های غلط یا درست خود را می توانند ارائه دهند. 
2- قضاوت و ارزشیابی در مورد اندیشه و فكر اعضا ممنوع است. 
3-كمیت اندیشه ها و نظریات مطلوب است و هر چه نظریات و اندیشه های تولید شده بیشتر باشد، احتمال وجود اندیشه های خلاق افزایش می یابد. بنابراین تعداد طرح ها نباید كم باشد. 
4- اختیاری است و در جریان جلسه اگر عضوی نخواهد بعضی نظریات را اعلام كند، اجباری ندارد. 
5- مشابه سازی نظریات، تركیب و تغییر دادن، اندیشه ی دیگران آزاد است. 
6- به نظریات غیر منطقی و دور از ذهن و غیر معقول باید توجه شود زیرا می توانند بدیع و تازه باشند. پس از بیان قوانین جلسه ی بارش مغزی و ارائه ی نظریات به صورت چرخشی و نوبتی شروع می شود و منشی جلسه باید نظریات و آرای بیان شده را در حین اجرای جلسه ثبت كند. 
در حقیقت، فعال ترین بخش این روش، اجرا و كنترل همین جلسه ی خلاقیت است كه شخص، اندیشه ای تولید می كند   

7- حضور افراد داوطلبانه و اختیاری است. با توجه به این که انگیزه ی درونی در خلاقیت شخصی وآزاد اندیشی اهمیت بسیار دارد حضور افراد باید کاملأ از روی میل و علاقه  باشد .(فضلی خانی ،1382؛76)

بارش فکری عبارت است از: اجرای فن و گردهم آیی که از طریق آن عده ای می کوشند برای یک مساله به خصوص با انباشتن تمام افکار و اندیشه هایی که همان جا  ارایه می گردد ، راه حلی بیابند .

مراحل روش بارش مغزی:

الف) خلاقیت و تولید اندیشه :

         فعالیت افراد در جلسه ی بارش مغزی  ، با هدایت و راهنمایی مقدماتی مسئول جلسه آغاز می گردد. با این نوع سازمان دهی ، افراد اندیشه ها و نظریات خود را بیان می کنندو منشی تمام آن ها را ثبت می کند .(فضلی خانی، 1380؛104)

راهبردهای مرحله اول:

1 – بیان و تفهیم موضوع جلسه به وسیله رئیس جلسه .

2 – اعلام وظایف اعضا ، منشی و مشاهده کنندگان به وسیله رئیس جلسه.

3 – بیان قوانین جلسه به وسیله رئیس جلسه.

4 – شروع جلسه ی بارش مغزی و ارایه نظریات به صورت چرخشی و نوبتی.

5 – ثبت نظریات و آرای بیان شده در حین اجرای جلسه به وسیله منشی.

ب) قضاوت و ارزشیابی:

     پس از این که مرحله تولید اندیشه ها در مدت معینی صورت گرفت ، مجموعه  نظرات در مرحله دوم پالایش می گردد و نظریات مشابه و نامناسب حذف می شود . سپس مشاهده گران و اعضای اصلی جلسه ، این نظریات را مورد بررسی و ارزشیابی قرار می دهند و در نهایت ، تعدادی نظریه یا طرح به صورت پیشنهاد و دست آورد اصلی جلسه اعلام می گردد.

تشکیلات جلسه ی بارش مغزی:

1 – رئیس گروه:

    رئیس گروه ، برنامه ریز و هدایت کننده ی گروه است و در ابتدای جلسه ، آموزش های مقدماتی در خصوص اجرا را به اعضا ارایه می دهد و کنترل جلسه را به عهده دارد.

2 – یک یا چند نفر منشی:

منشی باید تمام نظریات و اندیشه های جدید را ثبت کند تا در پایان جلسه ، فهرست کاملی به نام افراد ارایه دهنده تکمیل گردد. بهتر است منشی خارج و یا در کنار جلسه حضور داشته باشد و وظیفه خود را به آرامش انجام دهد.

3 – اعضای شرکت کننده:

   عده افراد شرکت کننده در جلسه بارش مغزی متفاوت بین 10 تل 400 نفر متغیر است( فضلی خانی ، 1382؛ 78)

4 – مشاهده کنندگان :

   گاه عده ای در مقام مشاهده گر بر جلسه نظارت می کنند ، برداشت های خود را می نویسند و در صورت لزوم ، در مرحله دوم که مرحله ی ارزش یابی است ، عقاید خود را بیان می دارن . معمولأ در جلسات بزرگ ، عده ی این افراد زیاد است.

زمان و طول جلسه بارش مغزی:

زمان  مدت جلسه بسته به تبحر مدیر جلسه بین 20تا45 دقیقه اعلام شده است.

               آموزش دادن دانش آموزان با روش بارش مغزی حل مساله را به نحو خلاقانه ای در آنان بالا می برد. " روش بارش مغزی می تواند به عنوان وسیله ای برای یادآوری مفاهیم و اصول مورد نیاز برای حل مساله به یاد گیرندگان کمک می کند. " ( علی اکبر، سی،، ص 551552 )

                 بارش مغزی در تدریس و یادگیری کارکردهای مفیدی نشان می دهد و به تسهیل برقراری ارتباط بین راه حل ها و ایده ها می انجامد. در گروههای بارش مغزی، مشارکت اعتلا می یابد، انتقاد و ایرادگیری کاهش می یابد، حمایت اجتماعی افزوده می شود و توانایی دانش آموزان برای " انتقال " اطلاعات برای حل مساله تعیین شده، افزایش و بهبود می یابد. یعنی دانش آموز به راحتی می تواند اطلاعات ذخیره شده در حافظه بلند مدت خود را بازیابی کرده و برای حل مساله به کار گیرد. روش تدریس بارش مغزی در عمل به تفکر واگرا و حل مساله خلاق یاری می رساند. این روش اعتماد به نفس فراگیران را افزایش داده و باعث می شود تا فراگیران به یک خودباوری مثبتی نایل شوند. خودباوری احتمالا" اثرگذارترین حالت بر تمام رفتارهای انسانی است. با اطمینان می توان گفت بدون خودباوری و بدون داشتن اعتماد به نفس و شناخت کافی از خود و بدون باور کردن توانایی هایمان برای انجام عملی خاص نمی توانیم آن عمل را چه عملکرد عاطفی باشد و چه شناختی، با موفقیت به انجام برسانیم. ( " اچ داگلاس براون " اصول یادگیری و آموزش زبان / ص 149 ) همچنین کلاس درس از حالت تکراری بودن خارج می شود و تنوع و رفع خستگی و ایجاد شادی و نشاط را به دنبال دارد. ضمنا" برای ایجاد این گونه فضا در محیط کلاس نیاز به کمی صبر و حوصله و تحمل سروصداست که البته می توان فضا را هم عوض کرد، نمازخانه و یا کتابخانه مدارس برای این کار می تواند فضای خوبی باشد. 

                بارش مغزی بعنوانتکنیکی مبتنی بر مذاکره : به این صورت که همه افراد دور هم می نشینند و در مورد یک موضوع، به بحث و مناظره می پردازند و هر فرد، موردی و یا راه حلی به ذهنش رسید به جمع مطرح می کند. همه می توانند صحبت کنند. معلم که نقش هدایت گر جمع را به عهده دارد، همه مطالب و صحبتها را یادداشت می کند. به این ترتیب با یک مشارکت گروهی و تلنبار کردن افکار روی هم در یک جمع می توان راه حلهایی برای مشکلات پیدا کرد. علاوه بر آن چون همه باید در بحث شرکت کنند، خود موجب افزایش خلاقیت می شود. 

لذا یک معلم در این گونه جمع ها، در این تکنیک بسیار حساس است. چرا که دانش آموزان می خواهند بدانند معلم بسیار با درایت عمل می کند. 
               موضوعات قابل طرح در این تکنیک می تواند هر موضوعی که به نظر شاگردان جالب به نظر می رسد، حتی در مورد معضلات اجتماعی مانند دفع درست زباله، صرفه جویی در آب و بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی، اتفاقا" بسیاری از اوقات، دانش آموزان راهکارهایی را ارائه  می دهند که ممکن است به فکر دیگر افراد جامعه نرسد؛ چرا که افکار ما اغلب قالب ریزی شده و یک سمت و سوی مشخصی پیدا کرده است. ولی ذهن آنها هنوز شفاف است و می تواند راههای جدیدی را نشان دهد. (گفتگو با استاد یوسف کریمی استاد دانشگاه ) 
بارش مغزی یکی از شناخته شده ترین شیوه های برگزاری جلسات همفکری و مشاوره بوده و کاربرد جهانی دارد. این روش دارای مزایا و ویژگی های منحصر به فرد است. در واقع بسیاری از تکنیکهای دیگر منشعب از این روش است. 
این روش توسط الکس اسبورن در سال 1988 معرفی شد. در آن زمان بنیاد فرهنگی اسبورن این روش را در چندین شرکت تحقیقاتی، بازرگانی، علمی و فنی برای حل مشکلات و مسائل مدیریت به کار گرفت. موفقیت این روش در کمک به حل مسائل آن چنان بود که ظرف مدت کوتاهی به عنوان روشی کارآمد شناخته شد. فرهنگ لغت " وبستر" تعریف بارش مغزی را چنین بیان می دارد: تکنیک برگزاری یک کنفرانس که در آن سعی گروه بر این است تا راه حل مشخصی را بیابد. در این روش همه نظرات در جمع بندی مورد استفاده قرار می گیرند. روش بارش مغزی امروزه یکی از متداول ترین روشهای تصمیم گیری گروهی بوده و موجب گسترش و تحول بسیاری از روشهای مرتبط و مشابه شده است. دانشمندان زیادی از جمله اسبورن، کال و همکاران، بوچارد، گچار و همکاران، دلبگ و همکاران، لوئس و نگاندی و سیج در کتابهای خود به این روش پرداخته اند و برای ارتقاء آن کوشیده اند. 

          اسبورن عنوان می دارد پیشنهاد ایجاد شده در ذهن یک فرد عادی در گروه، 2 برابر پیشنهاد ایجاد شده در حالت انفرادی است. در صورتی که قواعد و مقررات مشخصی برای جلسات بارش مغزی در نظر گرفته و رعایت شود، این روش بسیار کارآمدتر خواهد شد.

هر چه تعداد نظرات بیشتر باشد، احتمال وجود پیشنهادهای مفید و کارسازتر در بین آنها بیشتر می شود. موفقیت اجرای روش بارش مغزی با تعداد پیشنهادهای مطرح شده در جلسه رابطه مستقیم دارد. در این روش این گونه عنوان میشود که هر چه تعداد پیشنهاد بیشتر باشد، احتمال وجود طرح پیشنهاد کیفی بیشتر است. 
تلفیق و بهبود پیشنهادها :
  اعضا می توانند علاوه بر ارائه پیشنهاد، نسبت به بهبود پیشنهاد خود اقدام کنند. روش بارش مغزی این امکان را به اعضاء می دهد که پس از شنیدن پیشنهادهای دیگران پیشنهاد اولیه بهبود داده شود. آنها همچنین می توانند پیشنهاد خود را با چند پیشنهاد دیگر تلفیق کرده و پیشنهاد بهتر و کاملتری را به دست آورند. 

فعالیت افراد گروه در جلسه بارش فکری، با هدایت و راهنمایی مقدماتی مسئول جلسه شروع می شود. با این نوع سازماندهی، افراد اندیشه ها و نظریات خود را بیان می دارند و منشی تمام آنها را ثبت می کند. 
قابل بذکر است که اجرای موفقیت آمیز این روش مستلزم شناخت قبلی افراد از مساله است.

منابع:

فضلی خانی ، منوچهر.( 1382). راهنمای علمی روش های مشارکتی و فعال در فرآیند تدریس، تهران: آزمون نوین.

فضلی خانی ، منوچهر.( 1380). روش های فعال تدریس در برنامه های پرورشی ،، تهران:موسسه فرهنگی منادی تربیت.

http://www.tebyan.net

روش های نوین تدریس