زندگی نامه پروفسور محمد حسن گنجی

پروفسور محمد حسن گنجی در 21 خرداد سال 1291 خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی در ‏مدرسه شوکتیه بیرجند گذراند در مدرسه‌ شوکتیه رسم بر این بود که به شاگرد نخست، دوم و سوم به ترتیب مدال طلا، نقره و یک کتاب نفیس هدیه می‌دادند و گنجی در طول شش سال تحصیل چهار مدال طلا و دو نقره، به دست آورد پس از پایان ‎تحصیلات مقدماتی ، وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در‎ ‎رشته تاریخ و جغرافیا به دریافت درجه کارشناسی ‏نائل گردید. سپس به‎ ‎عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شده و در دانشگاه ویکتوریا منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و در سال 1317 لیسانس تخصصی خود را در جغرافیا اخذ کرد.

دو رویداد مهم در آن سال‌ها رخ داد که اثر عمیقی بر گنجی گذاشت: یکی خشکسالی شدیدی که

تاثیرات انسانی دردناکی برجای گذاشت. پس از سه چهار سال همه‌ قنات‌های بیرجند خشکید، محصولات کشاورزی از میان رفت و بسیاری از روستاییان به شهرهای دیگر کوچ کردند. خانواده‌ گنجی در آن سال‌ها بسیار سختی کشیدند و حتی مردم آب آشامیدنی را از جاهای دیگر فراهم می‌کردند. دومین رویداد هنگامی رخ داد که او کلاس چهارم یا پنجم دبستان بود. زمستان 1343 هجری قمری بود که پس از چند روز بارش پیوسته‌ باران، سیلی بزرگ رخ داد و همه‌ قنات‌ها را نابود کرد و آسیب زیادی به بار آورد. خاطره‌ تلخ آن دو رویداد هواشناختی همچنان در ذهن گنجی ماند و حتی در انتخاب روش زندگی و روی آوردن او به دانش جغرافیا و هواشناسی تأثیر زیادی گذاشت.

اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : محمدحسن گنجی در خانواده‌ای که در آن اصول و اعتقادات دینی و مذهبی کاملاً رعایت می‌شد و از نظر مالی هم در شرایط متوسطی بود بدنیا آمد و بزرگ شد.

پروفسور گنجی همچنین در سال 1331 با استفاده از بورس تحصیلی عازم آمریکا شد و دکتری خود را در رشته جغرافیا از دانشگاه کلارک دریافت کرد.

دکتر ‏گنجی پس از بازگشت به ایران در دانشگاه تهران مشغول به تدریس و با درجه استادی بازنشسته شد اما وی هیچگاه دست از کار نکشید.

از پروفسور محمد حسن گنجی 12 کتاب به زبان فارسی، 14 کتاب به زبان انگلیسی و بیش از 100 مقاله در رشته جغرافیا و هواشناسی بجا مانده است.

وی در بیست و نهمین کنگرهٔ ‏اتحادیهٔ بین‌المللی جغرافیایی در کره‎ ‎جنوبی در سال 2000 میلادی به عنوان یکی از 15 جغرافیدان ‏برجستهٔ جهان شناخته شد و‎ ‎سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال 2001 خود را به وی اعطا ‏کرد. ایشان همچنین نشان درجه سه در خدمات دولتی را دریافت کرده است. دکتر گنجی از اوایل انقلاب تا اکنون بالغ بر 63 لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره‌های ماندگار، انجمن‌های علمی جغرافیایی و دانشگاهها دریافت کرده است. وی برگزیده همایش طرح سپاس درسال 86 در فرهنگسرای سینا می‌باشد

او علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا، ‏ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و معاونت‎ ‎دانشگاه تهران، پیش از انقلاب اسلامی، ریاست اداره کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی‎ ‎منطقه آسیا را نیز بر عهده داشت و عضو کمیته ‏اجرایی سازمان هواشناسی جهان بود.

‎دکتر گنجی در کنار فعالیت‎ ‎خود در دانشگاه تهران، از مهرماه 1335 تا ‏مهرماه 1347 ریاست اداره کل هواشناسی‎ ‎ایران را نیز عهده دار بود. در این مدت، وی نماینده ثابت دولت ‏ایران در سازمان‎ ‎هواشناسی جهانی، به مدت پنج سال ریاست هواشناسی منطقه آسیا و ‏عضویت‎ ‎کمیته اجرایی سازمان مزبور را بر عهده داشت.

دکتر گنجی از اردیبهشت ماه 1342 تا‏‎ ‎مهرماه ‏‏1347 معاونت پارلمانی وزارت راه و در زمان ریاست دانشگاهیِ پروفسور رضا، از‎ ‎سال 1347 به مدت ‏یک سال پست معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده‌ دار شد‎. آنگاه پس از چندی مشاور دانشگاه گردید ‏و سپس از خردادماه 1353 عهده‌دار ریاست‏‎ ‎دانشکده ادبیات و علوم انسانی گردید و تا پایان خدمت 37 ساله دانشگاهی خود در این‎ ‎سمت باقی بود.

وی در بهمن‌ماه 1354 به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از ‏مهرماه‎ 1354 ‎تا پایان سال 1357 ریاست مؤسسه آموزش عالی امیر شوکت‌الملک علم بیرجند را‏‎ ‎برعهده ‏داشت.

وی از سال 1368 تا 1372 مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح‎ بود و از سال 1373 نیز با سمت مشاور دانشکده علوم زمین‏‎ ‎دانشگاه شهید بهشتی در طراحی و ‏اجرای برنامه‌ها مشارکت داشته ‌است.

از سال‎ 1365 ‎عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و ‏تدوین کتب دانشگاهی (سمت) را دارا بوده‎ ‎و با بیشتر دانشگاه‌های تهران بویژه دانشگاه تربیت مدرس ‏در دوره‌های دکترای‎ ‎جغرافیا تدریس همکاری داشته ‌است.

وی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ‏ایران را‎ ‎در سازمان هواشناسی بر عهده داشت.

همچنین نشان درجه سه در خدمات دولتی را دریافت کرده ‌است. دکتر گنجی از اوایل‎ ‎انقلاب ‏تا هم اکنون بالغ بر 63 لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی، چهره‌های‏‎ ‎ماندگار، انجمن‌های علمی ‏جغرافیایی و دانشگاه‌ها دریافت کرده ‌است.

مربیان و استادان‎ ‎دکتر گنجی در طی دوران تحصیل عبارت بودند از میرزا احمد نراقی، شیخ ‏احمد سلیمانی‎ ‎نراقی، کلنل علینقی وزیری مفیدالملک، سیدرضی حسین (ناظم هندی)، عباس اقبال‏‎ ‎آشتیانی، ‏ماژور مسعودخان کیهان، بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدمحمدکاظم عصار، دکتر‎ صادق رضازاده شفق، ‏عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر عیسی صدیق، دکتر اسدالله‎ ‎بیژن.

اوبا بیشتر دانشگاه‌های تهران مخصوصاً دانشگاه تربیت مدرس در دوره‌های دکترای جغرافیا تدریس و همکاری داشته است. وی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ایران را در سازمان هواشناسی برعهده داشته است.

دکتر گنجی در 24 دی ماه 1320 با لطیفه جوادزاده ازدواج ‏کرد. پروفسور محمدحسن گنجی پدر جغرافیای نوین ایران پنجشنبه ‌شب 29 تیرماه سال 91 در سن 100 سالگی درگذشت. و در موطن خود یعنی بیرجند به خاک سپرده شد.