تعریف ارزشیابی توصیفی:

"فرایند جمع آوری ، تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات حاصل از به کار گیری ابزارهای مختلف ( آزمون‌های مداد کاغذی ، آزمون های عملکردی ، ثبت مشاهدات ، بررسی تکالیف و فعالیت‌هاو...)از ابعاد مختلف جریان یادگیری وتصمیم گیری و  ارائه بازخوردهای توصیفی مفید و مؤثر در جهت هدایت این جریان به سوی تحقق بهتر اهداف."

در  این نوع ارزشیابی معلّم بدنبال اطلاعاتی است که براساس آن بتواند درباره بهبود فرایند یاددهی یادگیری  دانش‌آموزان درکلاس تصمیم‌های مناسب بگیرد. این  نوع ارزش‌یابی برای تشخیص ضعف ها، قوت ها و مشکلات فرایند یادگیری و اصلاح و بهبود آن به کار می‌رود. مهم ترین ویژگی این نوع ارزش‌یابی، جهت‌گیری اصلاحی و درمانی آن است که درموقع مناسب به معلّم و دانش‌آموز این فرصت و امکان را  می‌دهد که تغییرات مطلوب را در روند فعالیت‌های خود، در راستای تحقق بهتر اهداف و انتظارات آموزشی به عمل آورد.

در ارزشیابی کیفی و توصیفی، ارزشیابی کیفی جایگزین  ارزشیابی کمی (نمره )می شود. این مقیاس کمتر ایجاد رقابت می‌نماید و انعطاف پذیری بیشتری دارد.

نکته مهم  این که در حین فرآیند یاددهی یادگیری، دانش‌آموزان بازخورد ترتیبی(رتبه) یا فاصله‌ای( نمره) دریافت نمی‌کنند؛ زیرا تصور می‌رود که دریافت این نوع بازخوردها از سوی معلّم، فرآیند یادگیری  دانش‌آموزان را سست می‌نماید. خلأ این نوع بازخوردها را بازخوردهای توصیفی، که بامعنا و مؤثرند، پر می کنند و دانش‌آموزان را در جهت شناخت وضعیت پیشرفت یادگیری خود قرار می‌دهند. آنان نیز از این طریق رهنمودهایی برای بهبود یادگیری دریافت می‌دارند.

این گزارش بر خلاف کارنامه ی کمّی که شامل فهرستی از نام دروس ونمره ها ست، گزارش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز را که  شامل  توصیفی از وضعیت وی است، به والدین بازخورد می‌دهد. هم چنین در این گزارش تنها به وضعیت درسی صرف توجه نمی‌شود، بلکه به ابعاد عاطفی، جسمانی و اجتماعی  توجه می شود. در گزارش پیشرفت تحصیلی،  والدین به روشنی درمی یابند که در چه بخش از انتظارات آموزشی، قوت و ضعف دارد

در این الگوی ارزش‌یابی  ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات متنوع شده ا‌ند و علاوه بر آزمون های مداد کاغذی  ابزارهای دیگری چون پوشه ی کار، ابزارهای ثبت مشاهده، تکالیف درسی و آزمون های عملکردی و خود سنجی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزارها اطلاعات بیش‌تر و وسیع‌تری را برای معلّم، فراهم می‌سازد  و در نتیجه هم اعتبار اطلاعات به سبب تنوع در ابزارها، بیش‌تر 

می‌شود و هم قضاوت و داوری معلّم واقعی تر و منصفانه‌تر می گردد.

تنوع بخشی به ابزارهای جمع آوری اطلاعات برای این هدف نیز صورت می‌گیرد که به ابعاد مختلف پیشرفت  دانش‌آموزان توجه شود.اساساً، پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان امری چند بعدی است و اگر بخواهیم نگاهی صرفاً کمّی به یادگیری و  دانش‌آموزان نکنیم و تنها خطاهای او را شمارش ننمائیم، لازم است ابعاد کیفی یادگیری و پیشرفت  دانش‌آموزان را  مدّ نظر قرار دهیم.

 اینکه:

* چگونه یاد می‌گیرند؟

*چگونه بهتر یاد می‌گیرند؟

 *  مهارت های مختلف آن‌ها چگونگی رشد می کنند؟

در الگوی ارزش‌یابی کیفی و توصیفی به سبب این که اطلاعات جمع‌آوری شده متنوع اند و شامل داده‌های کمّی و کیفی است، تحلیل و ترکیب این داد‌ه‌ها و تصمیم های آموزشی مبتنی بر آن، از جمله تصمیم‌گیری درباره ارتقا یافتن به پایه بالاتر  یا ارتقا نیافتن ( مردود شدن)  دانش‌آموزان به عهده ی معلّم و شورای مدرسه است. لذا اختیار تصمیم‌گیری به معلّم تفویض می‌شود، زیرا وی لایق‌ترین فردی است که درباره‌ دانش‌آموز می‌تواند تصمیم بگیرد. معلّم براساس شواهد گردآوری شده از فرآیند پیشرفت  دانش‌آموز به  دانش‌آموز اجازه ارتقای پایه ( قبولی) می‌دهد.

بنابراین می توان گفت « ارزشیابی توصیفی»الگوی جدیدی است که تلاش می کند زمینه ای را فراهم سازد تا دانش آموزان در کلاس درس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند.
بنابراین، به جای توجه افراطی به آزمون های پایانی و نمره، روند یاددهی و یادگیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستای این توجه، رشد عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموز را نیز در نظر می گیرد.

این طرح با هدف بهبود کیفیت یادگیری و یاددهی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیری، تغییرات اساسی را در نظام ارزشیابی فعلی پیشنهاد کرده است. از جمله تغییر مقیاس فاصله ای(۰تا۲۰)به مقیاس ترتیبی، تغییر ساختار کارنامه و تبدیل آن به کارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی، تغییر و تنوع بخشی به ابزارها و روش های جمع آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش آموز، مانند: پوشه کار، آزمون های عملکردی، فهرست وارسی و برگ ثبت مشاهدات، تغییر در رویکرد کلی ارزشیابی از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی و فرآیندی تغییر در مرجع تصمیم گیرنده در ارتقای دانش آموزان.

در این طرح، به جای امتحانات پایانی، معلم و شورای مدرسه، مرجع صاحب صلاحیت تصمیم گیری تعیین شده اند.

ارزشیابی توصیفی، شکلی از ارزشیابی تحصیلی-تربیتی است که در آن معلم با مشارکت فعال  و دانش آموز و اولیای ایشان با استفاده از ابزار های مختلف به جمع آوری اطلاعات در زمینه تلاش ها، پیشرفت ها و موفقیت های دانش آموزان می پردازد و با طبقه بندی تحلیل و تفسیر اطلاعات به آنها کمک می کند تا بهتر یاد بگیرند و مشکلات یادگیری خود را به کمک اولیا و معلمان برطرف کنند.

هدف اصلی در ارزشیابی توصیفی بهبود شرایط یادگیری دانش آموزان با از بین بردن اضطراب های نامطلوب ناشی از برگزری امتحانات و بازخورد های عددی است.

ویژگی های ارزشیابی توصیفی

-در ارزشیابی توصیفی به جای دادن نمره به دانش آموز از عبارت های کیفی مثل تلاش خوبی داشته ای، با تلاش به موفقیت رسیده ای، برای موفقیت باید بیشتر تلاش کنی، با انجام تمرین بیشتر مشکل شما برطرف می شود و ... استفاده شود.

- ارزشیابی توصیفی به زمان خاص محدود نمی شود این ارزشیابی در کل جریان یادگیری، در فعالیت های خارج از کلاس و در محیط زندگی جریان دارد.

- تلاش و دشد کودکان همانند موفقیت آنان ارزشمند است و فقط به موفقیت ها امتیاز داده نمی شود بلکه، تلاش و پیشرفت نیز امتیاز دارد.

-همانگونه که یادگیری دانش آموزان در حوزه های مختلف و سطوح متفاوت است، سنجش و ارزشیابی آن نیز باید با استفاده از ابزار هایی باشد که بتواند این یادگیری ها را بسنجد.

پوشه کار، آزمون ها، مشاهدات از جمله ابزارهایی است که در ارزشیابی توصیفی مورد استفاده قرار می گیرد.

• در ارزشیابی توصیفی اصل بر ارتقای دانش آموزان به پایه های بالاتر است مگر در موارد بسیار نادر و زمانی که دانش آموزان دارای ناتوانایی های ذهنی باشند.
• کارنامه دانش آموزان علاوه بر عملکرد درسی،عملکرد اجتماعی و عاطفی و جسمانی،فیزیکی را منعکس می کند.

ارزشیابی توصیفی با ویژگی های فوق راهکارهایی را برای برطرف کردن بخشی از مشکلات فراروی ارزشیابی تحصیلی ارائه داده است که در ادامه به آنها اشاره می شود.

راهکارهای ارزشیابی توصیفی برای برطرف کردن مشکلات

الف) مهم ترین هدف ارزشیابی توصیفی، ایجاد تغییر در دیدگاه ها و نگرش مسئولان، مدیران، آموزگاران و والدین نسبت به ارزشیابی تحصیلی است. زیرا اصلی ترین عامل ناکارآمدی روش های فعلی، نگاه نادرست به هدف های مستتر در هر یک از روش هاست که منجر به استفاده نادرست از آنها می شود. به عنوان مثال آزمون و آزمودن اگر با هدف شناخت تغییرات حاصل از یادگیری که بیانگر تلاش ها و فعالیت های معلم، دانش آموز و والیدن گرامی است به کار رود و از نتایج آن؛

1. برای کمک به دانش آموزان در جهت تلاش بیشتر و فعالیت دقیق تر

2 -  توسط معلم و والدین در جهت برنامه ریزی مناسب تر استفاده شود، این عمل نه تنها ناپسند نیست بلکه عین صواب است.

ب) راهکار دیگری که پیش بینی شده، جایگزینی بازخوردهای کیفی و توصیفی به جای بازخوردهای نمره ای است. نمره برای دانش آموز فقط به عنوان علامتی است که برخی از رفتارهای خوشایند و یا ناخوشایند دوستان، معلمان، اولیا و دیگران را به دنبال دارد. اما تأثیری در شناخت نقاط قوت، ضعف، توانمندی ها و محدودیت ها ندارد. اما باز خوردهای کیفی به دانش آموزان انگیزه و تلاش بیشتر در یک فضا و شرایط آرام و برای معلم، توجه دقیق بر ابعاد یادگیری دانشآموزان و برای اولیا آگاهی از وضعیت تحصیلی و وظیفه و مسئولیتی که در قبال آن دارند، می دهد. نباید حذف نمره را از بازخوردهایی که به دانش آموز داده می شود با حذف ارزشیابی، یکسان تلقی کرد. ارزشیابی به صورت دقیق تر، کامل تر، با ابزارهای مناسب تر با هدف یاری به دانش آموز و اولیای آنان در طول سال تحصیلی انجام می شود؛ اما نتیجه با کلمه، عبارت، جمله و ... اعلام می گردد.

اگر یادتان باشد گفته شد از جمله مشکلات ارزشیابی فعلی کم توجهی به تمامی آموخته ها و یادگیری های دانش آموزان، مثلاً در زمینه علاقه، انگیزه، احساسات، نگرش ها، توانایی ها، مهارت ها، کارهای علمی و ... است.

مواردی که به جرأت می توان گفت هدف اصلی و اساسی دوره ی ابتدایی رشد و شکوفایی آنهاست، که در ارزشیابی توصیفی برای هر یک از آنان ابزار و گروه، روش مشاهده و ابزاری تحت عنوان سیاهه رفتار در نظر گرفته شده است. بنابراین، معلم گرامی ضمن توجه به این بعد یعنی بعد اجتماعی، آن را با روش و ابزار درست ارزشیابی می‌کند و اطلاعات حاصله را بررسی، تجزیه و تحلیل کرده و از نتایج آن برای تصمیم گیری درخصوص تنظیم برنامه آموزشی خود و اطلاع به والدین برای فراهم کردن زمینه تلاش و فعالیت بیشتر همراه با انگیزه لازم، به کار می برد.

ج) با توجه به اینکه برگزاری امتحانات در زمانی غیر از زمان آموزش و یادگیری انجام می شود، فاصله زمانی بین آموزش و ارزشیابی  و امتحان، آن را به یک موضوع اضطراب آور و نگران کننده تبدیل کرده بود. از طرف دیگر براساس نتایج یک یا چند امتحان در مورد آینده دانش آموز تصمیم گیری می شد و این امر باعث شده بود هم والدین و هم دانش آموزان و حتی معلمان دچار ترس و اضطراب شوند. برای رفع این مشکل در ارزشیابی توصیفی امتحان و آزمون به شکل مستقل و در زمان ویژه برای آن کار وجود ندارد. بلکه معلم در زمانی که مشغول آموزش و دانش آموز در حال یادگیری است، آزمون های مورد نظر اجرا شده و همزمانی ارزشیابی و آموزش و یادگیری ضمن حذف اضطراب ناشی از حضور در جلسات امتحانی، آنرا به مرحله ای از یادگیری و جزئی از فرآیند یادگیری تبدیل می کند.

د) مشارکت و همکاری در هر کاری علاقه و تعهد افراد را به آن کار افزایش می دهد. از آنجایی که ارزشیابی تحصیلی در طرح ارزشیابی توصیفی یک فرصت یادگیری تلقی می شود و برای یادگیری و بهبود شرایط آن انجام می گیرد، مشارکت دانش آموز و والدین در این موضوع در کنار معلم بسیار ارزشمند و حیاتی است. زیرا دانش آموز با بررسی روند تلاش خود از همان ابتدا مدیریت و فرایند های یادگیری خود را بتدریج بر عهده می گیرد و والدین نیز با مشارکت در امر ارزشیابی فرزندشان ضمن احساس وظیفه بیشتر، برنامه ریزی های آگاهانه تری برای بهبود وضعیت تحصیلی آنها انجام می دهند.

ه- و بالاخره در ارزشیابی توصیفی تمام تلاش معلم، والدین و خود دانش آموز در طول سال صرف فرایند«ارزشیابی شناخت از وضعیت یادگیری - تلاش برای یادگیری بهتر -  ارزشیابی شناخت بیشتر و دقیق‌تر - تلاش برای یادگیری بهتر» می شود و دانش آموزان فرصت جبران کاستی های احتمالی متراکم نشده را دارند و همه چیز به امتحانات نوبت اول یا نوبت دوم مربوط نمی شود بلکه با رسیدن به اهداف ، اصل بر ارتقاء دانش آموز به پایه بالاتر است و فقط معدود دانش آموزانی که مشکل جدی در یادگیری و در توانمندی های عقلی و ... دارند تکرار پایه میشوند.

محاسن ارزشیابی توصیفی و ضعف های ارزشیابی فعلی در  زیر آمده است:

محاسن ارزشیابی توصیفی 

1-شناخت عمیق تر و دقیق تر از دانش آموز 

2- کاهش اضطراب نامطلوب و فعالیت های دانش آموز در کنار موفقیت 

3-توجه به تلاش ها و فعالیت های دانش آموز در کنار موفقیت

4- به خدمت گرفتن ارزشیابی برای آموزش و یادگیری بهتر

5-مشارکت دانش آموز و والدین در ارزشیابی

6-حمایت از کودک و توجه به حقوق آن در کلاس و مدرسه 

7-ایجاد فضای محبت و همدلی بین دانش آموزان

8- شناسایی مشکلات یادگیری در زمان مناسب و تلاش برای رفع آن

معایب ارزشیابی کمی ( نمره ای)

1. محدود شدن به ارزشیابی از دانش آموز و اطلاعات

2-اضطراب آور بودن نمره و امتحان

 3- کم توجهی به تلاش ها و فعالیت ها و تأکید بیش از حد بر موفقیت

4- تفکیک یادگیری از ارزشیابی

 5 -ایجاد فضای رقابتی، البته ناسالم در بین دانش آموزان

-6 کم توجهی ابعاد عاطفی و مهارتی

- 7 کم توجهی به ویژگی های سنی، شرایط روحی کودک

 8 -عدم توجه به مشکلات یادگیری و توجه صرف یه نمرات پایانی

تبیان